INGURUMENA HEZKUNTZA-SISTEMAN

© Maria Dolores SAN MILLAN

Euskalherriko Unibertsitatea

Tbilisi. 1977ko urriaren 14tik 26ra egin zen bilerak Ingurumen-Hezkuntzaren historian mugarri izan zen. Une horretatik aurrera, ingurumena ezagutzeko beharrari buruzko eta gauzatzea lortzeko hezkuntza mailan zein gizarte talde mailan egin beharreko ekintzei buruzko oinarri zientifiko, pedagogiko eta sozialak zehazten dira.

Baina Tbilisiko Hitzaldia hamarkada horren hasieran bertan hasi zen ernatzen bi gertaera garrantzitsuren ondorioz: ingurumenaren kutsadura nabarmena eta gertaera honi buruz gizartean sortu zen ezinegona. Egonezina ekologista taldeak bideratu zuten, nahiz eta euren ekintzak noizean behinekoak eta monotematikoak izan, gertatzen ari zen ingurumen degradazioari buruzko kezka gizartean pizten asmatu baitzuten.

Airearen kutsatzaileen eta pertsonen osasunean zuten eraginari buruzko ikerketak, ur kontinental eta itsas uren kutsadurari buruzko, erosioaren ondorioz edo gaizki planifikatutako nekazaritzaren erruz sortutako lurraren narridurari buruzko, baliabide naturalen esplotazioaren azkartasunari buruzko, elikaduren kutsadurari buruzko, hondakinen arazoari buruzko, e.a-i buruzko ikerketari bide eman zion. Baina ingurumena konplexua eta bakarra da. Naturaren aztoramenak, azken batean, pertsonen harremanen (edo pertsonen arteko harremanen) narridura eta pertsonen eta gertatzen den inguruaren arteko harremanaren narridura dakar. ( 1 Irudia ).

Lehen astronautek Lurraren kanpoko irudiak lehenengoz bidali zituztenean gure planeta ederra bezain ahula zela ulertu genuen, Eguzki Sistemako bakarra. Biosfera, Lamarckek erabilitako termino hori eta V.I. Vernadsky zientifiko sobietarrak bizitza sostengatzen duen geruza fina adierazteko zentzu modernoan erabili zuena oso erraz kaltetu daiteke eta azkarregi aldatzen ari da “Ez da asko oraingoz Biosferaren egitura eta funtzionamenduari buruz dakiguna. Badakigu gutxi gorabehera Lurrak duen eguzki energiaren kantitatea zein den, baina ez dakigu segurtasun osoz fotosintesian hartzen duen proportzioa zein den, nahiz eta hori den gure planetaren bizitzarekin zerikusia duten prozesu guztien abiapuntua. Badakigu Biosferak, bere egitura funtzionala kaltetu gabe jasan ditzakeen moldaketa kopuruan muga batzuk daudela, baina oso lan gutxi egin da muga horien kokagune sentikorrak topatzen". (F.E. Eckardt). Planetaren bizitza arriskuan jartzen ari gara (ez planeta bera), ez baititugu ezagutzen gerta daitezkeen erregularizatze sistematikoaren mekanismo inplikatuak ez eta berau gertatzeko beharreko denbora ere.

1 Irudia. Mundua ulertzeko eredu global baten irudikapena, Cornwall eta Devoneko eskoletako irakasle multzo batek proposatua. Autore hauek, enfoke zabal bate erabiliz Garapenaren, Ingurumenaren, Bake eta Gatazkaren, Eskubide eta Eginbeharren kontzeptu oinarrizkoak, bateragarriak, elkarren artean menderagarriak eta bata bestearen argigarriak direla ondorioztatu dute. [Irudi hau ez dago bertsio elektronikoan]

Gaia, Arca, Madre Tierra, Ecosfera. Gainbeheran doan planetari eman zaizkion izen poetikoak dira, Atmosferaren edo bere Hidrosferaren kutsadura jasan beharrarekin nahikoa ez eta kezkaz ikusten ditu gizartearen bidegabekeria, askatasun falta, gatazka armatua, egoismoa, botere nahia, kontsumismo askea, intolerantzia orokorra, e.a. Giza baloreak aldatu egin dira, "boterea gurtzera” bideratu dira: botere politikoa, soziala, ekonomikoa, teknologikoa, kulturala, etnikoa, gobernu mailakoa. Egun, herritar zati gutxi baten (1.500 milioi) zoriontasuna “boterea” eskuratzean oinarritzen da, giza espeziaren elkartasun logika eta logika kontserbazionistaren gainetik. Indibidualtasunek, nahiz eta 1.500 milioi pertsonenak izan, ez du sekula aurrera egin historian zehar eta are gutxiago gaur egun, guztiok gure bidaiaren borondate ona arriskuan ikusten dugun honetan.

Beharrezkoa da Ingurumenaren aurrean beste jarrera bat hartzea, elkartasunaren eta ekintzaren beste etika bat hartzea, Ingurumenaren ikuspegi ezberdin bat hartzea, sistema demokratiko eta giza askatasunaren bitartez Gizateria guztiaren garapen jasangarria ahalbideratzen duen birsortzea, baliabideen anoatze ona eta Teknologiaren erabilera egokia egungo eta geroko belaunaldien bizi kalitate egokia ziurtatzeko. Nahiz eta "bizi kalitatea" izaera semantikoaren inguruan konnotazio ugari egon, bizitza sortzeko beharreko elementuetan oinarritu behar da, bai bere izaera biologikoan bai izaera natural, sozial, ekonomiko eta kulturalean ere, izan ere, Ingurumena termino konplexu eta zabala da eta ez du inguru naturala bakarrik hartzen, izaki biziduna bera eta bietan eta bien artean finkatzen diren elkar harremanak ere sartzen dira terminoaren baitan. Batzuk zein besteak elkarrekintzan aritzen dira, bata bestea indartuz zein kanporatuz, aldaketen baitan daude (askotan aurreikusi ezin daitezkeenak) eta denboran eta espazioan eboluzionatzen dute. (2 Irudia)

Ingurumenaren aniztasun eta konplexutasun honen aurrean egokiagoa da ingurumenaren problematikaz mintzatzea eta ez ingurumen arazoez; izan ere, bakoitzak konnotazio ezberdinak ditu herrialdearen arabera. Bat konpontzeak, zalantzarik gabe, beste askorentzako kudeaketa egoki baterako alternatibak sortzea dakar. Ingurumena Sistema bat delako eta osotasun gisa funtzionatzen duelako eta osotasuna beti aberatsagoa, anitzagoa eta konplexuagoa da hainbat zatiren batuketa baino.

Baina Lurra Ingurumenean oso ezberdinak diren baina elkarri atxikita dauden bi ingurumen daude: herrialde garatuena, Hegoaldea, eta garapen bidean dauden herrialdeen ingurumena, Iparraldea. Bietan, ingurumenaren problematikak tamaina eta oharpen ezberdinak ditu. Hegoaldeak merkatu ekonomikoa, teknologia, sistema demokratikoak, kutsadura naturala eta hiri kutsadura, kontsumismoa, xahubidea, plangintza orokorra hartzen ditu beregain. Iparraldeak txirotasun maila altuenak ditu, teknologia zaharkitua (gehienetan herrialde garatuengandik hartuta denbora luzerako zorretan egotearen truke), oraindik gutxi kaltetutako baina asko kaltetzeko bidean dauden baliabide naturalak, gerrilla ugari eta tribuen arteko gatazkak sorrarazten dituen sistema diktatorialak, Coca Cola zibilizazio berriaren produktuen kontsumismoa, analfabetismoa, gosea, demografiaren hazkuntza neurrigabea, e.a...

XX mendea aberatsa izan da Gizateriari dagozkion gertaera garrantzitsuei dagokienez. Bai maila zientifikoan eta bai haren aplikazio teknologikoan eman diren gertaerek, aurrerapena, aberastasuna, independentzia, kultura, boterea, bizi kalitatea eragin dute, baina era berean egia da gero eta handiagoa dela aberatsen eta txiroen arteko ezberdintasuna, herrialde batzuen eta besteen artekoa. XVII. Mendean kolonialismoa nagusi bazen, gaur egun ere badago kolonialismo murgildu bat maila sozial nahiz gobernu mailan, kaltetuenen giza eskubideen garapena eta Nazioen arteko elkartasuna eragozten duena.

2 Irudia Ingurumenaren problematikaren bilbe kontzeptuala: Inguru sozial, Ekonomiko, Teknologiko, Politiko eta Naturalen barne harremanak, Globalitatearen eta Elkartasunaren bidezko konponbide zilegizkoak adieraziz. (berazko sorkuntza). [Irudi hau ez dago bertsio elektronikoan]

Beharrezkoa da XXI. Mendeari begira aldaketa bat planteatzea, egungo sistemaren haustura suposatuko duen aldaketa bat, garapen jasangarri erreala, eta ez utopikoa, oinarri duen gizarte berri baterantz eboluzionatzeko. Baina munduaren banaketari buruz dugun ikuspegitik abiatuz, gure teknologia, ekonomia eta merkatu egoismotik abiatuz, naturala menderatzen duen sistema antropozentrikotik, etnien arteko borroka odoltsuetatik, kontsumismotik eta hainbat gizartek, beste batzuk txirotasun garaiak zeharkatzen dituzten bitartean, hartzen duten xahuketa jarrera neurrigabetik abiatuz, sekula ez dugu unibertsoaren iraupena paradigma bat gauzatuko duen prozesu bat hartuko.

Gizateriaren baloreen sistema aldaketa premiazkoa da, Naturalezaren menderatzaile izatetik bertako partaide, bere zikloen eta bere patuaren partaide izateko urratsa emanez. Ekosistema Mundial bateko, Biosferaren (non bi norabidetako harreman ugari dauden eta zeinen bitartez inguruekiko jarrera bat hartzen dugun baina inguruak ere gure jarrera baldintzatzen duen) kide garela aintzat hartzen dugunean bakarrik egongo gara aldaketa egiteko prest, inguruarekiko jarrera arrazionala hartzeko bidean egongo gara, XXI. Mendeak behar duen paradigma berri batean kokatuko gara, elkarren bizi iraupena helburu duen Gizakiaren eta Naturaren adiskidetze paradigma batean.

II. LEHEN URRATSAK INGURUMEN-HEZKUNTZARANTZ

Agian aldaketaren bidea hasi dugu. “Minamataren gaixotasun" ospetsua agertu zen une tristetik, inguru naturalarenganako ekintza irrazional batek (kasu honetan itsas-inguruarengan) gizakiaren osasunean eragin kaltegarria duela ohartu gara. Baina Minamatatik atera dezakegun gauzarik garrantzitsuena Teknologiaren erabilera okerrak izaki bizidunengan, horien artean gizakiak dagoelarik, sorrarazi dezakeen eraginak ezagutu eta aurre hartzeko orduan dugun analfabetismoa da eta beti bere ondorioak ahultzeko beharrezkoa zatekeen ezagutza zientifikoaren aurretik doa.

Une horretatik aurrera, hainbat kutsagarrik sortzen dituzten eraginei dagozkien hainbat jazoera ezagutzen hasten gara: Donora, Poza Rico, Itai-Itai gaixotasuna… Kutsatzaile izateaz gain gure aldaeren hartzaile ere bilakatu garela ikusten dugu. Gizateriak ingurumenaren narriduran duen egitekoari buruz lehen zeinua agertu zenetik, hainbat ikerketa, programa, hitzaldi, legedi, hitzarmen, arrakasta eta porrot gertatu dira 30 urte hauetan zehar. Horietako batzuk gertatu ziren garaiaren garrantziagatik edo izan zuten oihartzunagatik gogoratzeak merezi du.

1961. urtean dagoeneko, Pierre Auger fisikariak Nazio Batuentzako eta Unescorentzako ikerketa bate egin zuen, Zientzia Naturalen Ikerketen inguruko joera nagusiei buruz. Baliabide naturalen mantenu eta hobekuntzari buruz zera aipatzen du :

"Gizateria gordetzen duen planetaren behaketa sistematikoak Lurra osatzen duten elementu ezberdinak sakonki eta zehaztasunez ezagutzea eragin dezake: atmosfera, ur gozo eta gaziak eta zorua. Beharrezkoa da, hala ere, ezagutza horri gizakiarentzat onuragarria izatea, bai inguru horiek ahalik eta ondoen mantenduz, bai behaketa zuhurra eta arrazionala antolatuz, bai sortu izan daitezkeen kalteak konponduz edo horiek hobetuz zientifikoki zehaztu ahal izateko egoera egokira gerturatzeko. Elementuei egin ohi zaien industria eta nekazal esplotazio gogorrak Lurraren azaleran gizakiak bere bizitza garatu ahal izateko aukerak larriki mehatxatzen ditu. Inguru horiek babesteko oinarrizko erabaki batzuk ikertu eta hartu beharko lirateke".

Unescok 1960-1969 bitartean gauzatu zuen Zientzia Naturalen inguruko hamar urteroko programa Victor Kovda edafologo sobietarrari zor zaio. Programa honetan, NS 170, zera aipatzen da: “herrialde ezberdinen eta Nazio Batuak edo OMS bezalako erakundeen ardura den hiri handien eta industrialdeen aire eta ur kutsaduraren arazoez gain, eskualde osoei eta baita planeta guztiari ere eragiten dien beste kutsadura motza batzuk ere badaude. Itsasoaren kutsadura kasu, bertara joaten baitira pestiziden hondakinek kutsatutako lurraren eragina jasotzen duten ia ur guztiak eta hondakin erradioaktiboak kutsatutako aire, ur eta zoruen forma ezberdinak ".

1965ean, Baliabide Naturalei buruzko Ikerketaren Unescoko Kontsulta-Batzordeak, gobernu barruko hitzaldi bat antolatzea iradoki zuen erabilera arrazionala eta Biosferaren mantenua jorratzeko. 1968ko irailean Biosferaren Hitzaldia hasten da eta 64 herrialdetako 250 zientifiko, Gobernu barruko erakundetako 14 behatzaile eta erakunde zientifikoetatik gobernuz kanpoko 13 bertaratu ziren. Oinarri politikoa oso zabala zen: Unescok antolatu zuen Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) eta Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) parte hartzearekin. Nazioarteko Programa Biologikoaren eta Naturaren Mantenurako Nazioarteko Batasunaren (UICN) kooperazio zientifikoa izan zen.

Ondorioen artean honakoa adierazten zen: “Hitzaldiaren aipamen, ondorio eta gomendioak gizakiak naturarekin duen harreman ekologikoa antolatzeko baldintza egokiak ezartzeko helburuz har daitezkeen neurrietako batzuk besterik ez dira. Hala ere, argi eta garbi dago aurrerapen nabarmenak lortu nahi badira, bai maila nazionalean eta bai nazioarte mailan esku hartze norabide serioa hartu beharko dela eta iraganarekiko ezberdina. Inongo gizakik, inongo herrik ezin dio bide horri jarraitu bere kabuz ".

Unescoren Hitzaldi Orokorra, Biosferaren Hitzaldia ospatu eta lasterrera ospatu zena, bere egin zituen gomendioak eta neurriak hartzeko bidea ireki zuen 90 proiekturen bidez. Proiektu horiek laburtuta eta 31ra birmoldatuta, Hitzaldi Orokorrean aurkeztu eta onartu ziren. Era honetan sortu zen Gizakia eta Biosferari buruzko Programa (MAB Programa ).

Gizakia eta Biosferari buruzko Programaren Koordinazioaren Nazioarteko Kontseiluaren lehen bilera Parisen egin zen 1971ko azaroaren 9tik 19ra. Unescoko Hitzaldi Orokorrak kontseilu honetako kide aukeratu zituen 24 herrialdetako 72 delegatu bertaratu ziren, era berean, beste 6 herrialdetako 11 behatzaile, FAO, OME eta OMMko ordezkariak, Nazio Batuak eurak eta Elkarte Zientifikoen Nazioarteko Kontseiluen eta UICN-ren arduradunak bertaratu ziren. Programak "Biosferaren baliabideak mantentzeko eta era arrazionalean erabiltzeko eta inguruaren eta gizakiaren harreman globala hobetzeko beharrezkoak diren zientzia naturalen eta giza zientzien funtsezko ezagutzak emango ditu". Gainera "Gaurko ekintzek biharko munduan izango duten eragina aurreikusiko du, horrela, gizakiak Biosferaren baliabide naturalak era eraginkorrean antolatzeko duen gaitasuna areagotuko du”.

1970. urtean UICN-UNESCOren bidez Ingurumen-Hezkuntza “ Gizakiaren, bere kulturaren eta bere inguru biofisikoaren arteko barne harremanak ulertzeko beharrezkoak diren gaitasun eta jokabide egokiak sustatzeko helburuz, baloreak ezagutu eta kontzeptuak argitzeko prozesua” lez definitzen da. “Erabakiak hartzearen praktika eta ingurumenaren kalitatearekin zerikusia duten gauzei dagokion berezko jokabide kode bat sortzea" ere definizioaren barruan sartzen da.

Giza Ingurumenari buruzko Nazio Batuen Hitzaldiaren Deklarazioaren 26 puntuak, Suediako hiriburuan 1972ko ekainaren 5etik 16ra bitartean osatu zirenak, Gizateriaren eskubide ekologikoen “Karta Magna” bilakatu ziren. Gizateriaren premiazko helburua “egungo eta etorkizuneko belaunaldientzat Ingurumena babestea eta hobetzea” da.

Bárbara Wardek eta René Dubosek, Stockholmeko Hitzaldirako oinarrizko lana prestatu zuten ekologoek, "mundu bakarra, Lur bakarra" esaldiarekin izaki bizidunen bizitza eta garapena ahalbideratzen duen planetaren argitasuna adierazten jakin zuten. Lurra Unibertsoan planeta bakarra da, gainerako planetekin alderatzen badugu atmosfera berezia eta arraroa du eta bere azaleraren gain geruza likido bat du, Hidrosfera, bere barnean “bizitza" agertu zen duela 3.500 milioi urte gutxi gorabehera. Bizitza sortzen den geruza fin hori, Biosfera, lokalak izaki eragin globala duten aldaera ugariren baitan dago. Hori dela eta, “kutsadurak ez du mugarik” esaldiak krudeltasun osoz errealitate penagarria adierazten du eta maila guztietan eta herrialde guztietan ingurumenaren narriduraren aurka borrokatzeko dagoen beharra ere bai.

Giza Ingurumenari buruzko Hitzaldiaren 26 printzipiotan, nahiz eta beste izaki bizidun batzuk ere egon, ikuspegi antopozentriko batetik sortu eta eraldatu den ingurumenaren ezaugarri konplexu eta aldakorrak jorratzen dira. Ikuspuntu sistematikoa ezinbestekoa da bere ikerketarako.

Lehen printzipioetan jadanik, Gizakiak bere ingurua eraldatzeko duen gaitasuna aipatzen da, modu itzulezin batean eraldatzeko arriskua ere aipatzen delarik. Airearen eta uraren kutsadura, espezieak desagertzea, berriztagarriak ez diren baliabideak agortzea, sustantzia toxikoen deskarga, beroaren liberazioa edo sakabanatze aukerak murriztea dira ingurumenean sortzen diren aldaeretako batzuk, nahiz eta herrialde garatuetan ingurumen arazoak industrializazioarekin eta teknologiaren erabilera okerrarekin zerikusia duten eta garapen bidean dauden herrialdeetan era honetako arazo gehienak azpigarapenaren eta demografia hazkunde handiaren ondorio diren.

Testuan Teknologiak gizakiarentzat duen garrantzia azpimarratzen da. Hori aipatzen da hitzez- hitz 18 eta 20 printzipioetan (1 eranskina). Ongi erabilita ingurumena mehatxatzen duten arriskuak ekidingo dira, ingurumen arazoak konponduko dira eta Gizateriaren “ondare komun” kontsideratuko da. Baina krisiaren balizko konponbiderako Teknologiaren erabilera egokiaz gain beste neurri batzuk hartzea ere beharrezkoa da “hala, guztiok, bai hiritar eta komunitateek, enpresa eta instituzioek, Estatu eta herrialdeek kooperazio jarrera hartuta eta alde anitzeko eta alde biko hitzarmen bidez, ingurumenean edozein eragin kaltegarri izan ditzaketen jarrerak kontrolatu, murriztu, ekidin eta baztertu behar dituzte, eraginkortasun osoz".

Hartu beharreko neurrien artean hauek nabarmendu behar dira: ingurumenaren mantenu eta hobekuntzarako baliabideak bideratzea; hiritar eta herri guztien bizi baldintzak hobetzeko jarrera egokiak; inguru naturalak eta berriztagarri ez diren baliabideak era egokian zaindu eta kudeatu; gizakiaren kokalekuen eta hirigintzaren plangintzak egitea; kolonialismoa, arrazakeria, era guztietako bazterketa, opresioa eta atzerritarren menderatzea alde batera uztea. 19. printzipioak ( 1 eranskina) ingurumena babesteko eta hobetzeko beharraren kontzientzia hartzeko, gazteek zein helduek ingurumen gaietan duten hezkuntza beharra aipatzen du. Osorik ematen dugu 1 Eranskinean, maila formal (hezkuntza-sistema) nahiz ez formalean (komunikabideen egitekoa oso garrantzitsua da hezkuntza misio honetan) Ingurumen-Hezkuntzaren historian duen garrantzia ikusirik.

Hitzaldi hau ingurumen-hezkuntzaren historiako lehenengotariko katebegitzat jo daiteke, izan ere, nazioarteko komunitateak haren beharra aitortu zuen: “Hezkuntzarako Nazio Batuen sistemaren erakundeak, Zientziak eta Kulturak eta interesa duten gainerako nazioarteko instituzioek, kontsulta egin ostean eta adostasun osora iritsi ondoren, ingurumenari buruz, jakintza arteko ikuspuntu batetik eta eskola izaera nahiz eskolaz kanpokoa duen nazioarteko hezkuntza programa bat finkatzeko beharrezkoak diren neurriak hartzea gomendatzen da, irakaskuntza maila guztiak hartzen dituena eta publiko orokorrari zuzendua, berdin gazte zein heldu, bere ingurumena antolatu eta kontrolatzeko, ahal duten heinean, har ditzaketen neurri errazak irakatsi asmoz”.

1974. urtean Nazio Batuen Ingurumen Programa (NBIP) sortzen da, bere egoitza Nairobin (Kenya) duena eta ingurumen arloan nazioarteko kooperazioa sustatzeko; demografia hazkundea, populazioaren dentsitatea eta eskuragarri dauden baliabide naturalak kontuan izanda Gobernuei beren garapenaren plangintza osatzen laguntzeko; Nazio Batuen baitan dauden erakundeen artean ingurumen jarduera koordinatzeko eta hezkuntza hobe baten bidez eta ingurumen arazoen ezagutza handiago batez eta ingurumen jardueran parte hartze handi bat erraztuz, Gobernuei biztanleriarengan kontzientzia hartze bat pizten laguntzeko eginkizuna dute.

1975. urtean Belgradeko Nazioarteko Seminarioa ospatzen da Unesco eta NBIPek antolatuta, bertan hirurogeita bost herrialdeetako espezialistak biltzen dira. Bertan Belgradeko Karta izenpetzen da, bai bere edukiagatik eta bai sortu zuen adostasun osoagatik garrantzitsua izan zena. Bertan lehen aldiz ingurumen-hezkuntzaren jomugak agertzen dira, Lortu nahi diren helburuak eta nori zuzendua dagoen.

Ingurumen-Hezkuntzaren Jomuga "Populazio mundialak Ingurumenaren kontzientzia izatea eta harenganako interesa eta hari lotutako arazoenganako interesa izatea eta egungo arazoen irtenbidea bilatzeko orduan eta azal daitezkeenei aurre hartzeko indibidualki eta taldean lan egiteko beharrezkoa den ezagutza, gaitasun, jarrera, motibazio eta desira izatea lortzea" dela aipatzen da.

Hauek dira Ingurumen-Hezkuntzaren helburuak:

Kontzientzia: Ingurumenari buruz orokorrean eta hari lotutako arazoei buruz pertsonei eta talde sozialei sentsibilizazio handiagoa izaten laguntzea.

Ezagutzak: Ingurumenari buruz bere osotasunean, hari lotutako arazoei buruz eta Gizateriaren presentzia eta funtzioari buruz pertsonei eta talde sozialei oinarrizko ezagutza bat izaten laguntzea, ardura erabakigarria izatea suposatzen duelarik.

Jarrerak: Ingurumenari buruz pertsonei eta talde sozialei interesa izaten eta balore sozialak hartzen laguntzea, bere babesean eta hobekuntzan parte hartze aktiboa izan dezaten.

Gaitasunak: Ingurumen arazoak konpontzeko orduan pertsonei eta talde sozialei beharrezkoak diren gaitasunak hartzen laguntzea.

Ebaluatzeko gaitasuna: Pertsonei eta talde sozialei, Faktore ekologiko, sozial, estetiko eta hezkuntzazkoen baitako Ingurumenari buruzko neurri eta programak ebaluatzen laguntzea.

Parte-hartzea: Pertsonei eta talde sozialei euren ardura garatzen eta Ingurumenaren arazoei buruzko arreta hartzeko behar larriari buruzko kontzientzia hartzen laguntzea, neurri egokiak hartzen direla ziurtatzeko.

Hauek dira Ingurumen-Hezkuntzaren hartzaileak:

Hezkuntza formalaren sektorea: Eskolaurreko (plan berrietan haur eskolak), Lehen Hezkuntzako, Bigarren Hezkuntzako (plan berrietan Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza) eta Goi mailako hezkuntzako ikasleak, era berean, prestakuntza eta hobekuntza ikastaroak egiten ari diren irakasle eta Ingurumen arloko profesionalak.

Hezkuntza ez formalaren sektorea: populazioko sektore guztietako gazte eta helduak (indibidualki eta kolektiboki), familiak, langileak eta Ingurumen esferan eta beste esfera batzuetan lan egiten duten kudeaketa eta zuzendaritzako langileak.

1975. urtean Ingurumen-Hezkuntzako Nazioarteko Programa (PIEA) sortu ondoren, 1975-1977 biurtekoan zehar munduko eskualde ezberdinetan adituen bilerak egin ziren eta baita Estatu Kideek antolatutako bilera nazional eta azpi eskualdekoak ere. Era honetan osatu ziren Ingurumen-Hezkuntzaren kontzeptuak. Gogoeta guzti hauek egituratu ostean, Tbilisiko Hitzaldia fase berri baten abiapuntu izan zen.

Tbilisiko Hitzaldiko eztabaidak hezkuntzaren ezaugarriak zehaztea ahalbideratu dute, bai kontzeptu mailan eta bai edukiak, jarraitu beharreko metodologiak eta erabili beharreko estrategia pedagogikoak egituratzeko orduan ere. Hauek dira azken txostenean agertzen diren zenbait kontzeptu edo ideia:

"Ingurumen-Hezkuntzak hezkuntza prozesuan parte hartzen du. Arazo zehatzei buruzkoa izan beharko litzateke eta jakintza arteko izaera izan beharko luke. Baloreak indartzera, ongizate orokorra luzatzera, eta gizadiaren biziraupenaz kezkatzera jo beharko luke. Ikasleen ekimenaren indarraren esentzia eta ekintza asmoa eskuratu beharko luke eta berehalako eta etorkizuneko kezketan oinarritu beharko litzateke".

"Ingurumen-Hezkuntza ez da eskoletako programetan ezarri behar den materia bat gehiago izan behar, heziketa jasotzen duten guztiei zuzendutako programetan ezarri behar da, edozein delarik ere hartzaileen adina. Lan honek kontzeptu berriak, metodo berriak eta teknika berriak aplikatzea eskatzen du, hezkuntza arloan lan egiten duten instituzioek duten egiteko soziala eta heziketa prozesuan parte hartzen dutenen artean harreman berriak sortzea nabarmenduko duen ahalegin global baten barruan".

II Eranskinean Ingurumen-Hezkuntzari buruz Tbilisiko gobernu barruko Hitzaldiko Deklarazioa zehazturik agertzen da.

III INGURUMEN-HEZKUNTZA HEZKUNTZA-SISTEMAN.

Tbilisiko Hitzaldiaren ostean ingurumen epealdi berri bat zabaltzen da, hala ere Espainian eskola mailan oso mantso doa, agian zaharkituta eta irudimenik gabe dauden eskola programetan sartzeko duen zailtasunagatik, norabide bakarreko eta noizean behineko irakaspenarekin jarraitzen duten irakasle batzuen jarrera pasiboagatik edo nahiz eta irakaslearen borondatea ona izan, ez dakielako nola sartu inguruan, inguruari buruz eta inguruarentzat egiten diren ariketak bere eskola curriculumean.

Hala ere, 1978. urteaz geroztik, inguruaren aldeko mugimendu sozial sendo bat sortzen da. Ingurumen arloan eta natura arloan espezialdutako aldizkari batzuk argitaratu egiten dira, inguruan jasaten dituen aldaerei buruzko hitzaldi ugari ematen dira eta eskualde barneko bilerak antolatzen dira eskualde mailan, estatu mailan eta maila globalean ingurumenaren arazoa jorratzeko, eta batez ere, ingurumenaren alde ekiteko prest dauden herri mugimenduak azaltzen dira, sistematizatzen zailak direnak baina bizitza intentsua dutenak nahiz eta zenbaitetan efimeroak izan.

Hezkuntza-sistema berrira itzuliz, Ingurumen-Hezkuntza, “Inguruaren Ezagutza” esparruarekin batera eta Natur Zientziako irakaslearekin batera garatu da. Urtarrilaren bederatziko 069/1981 eta otsailaren hamabiko 710/1982 Errege Dekretuek O.H.O-ko hasierako zikloko (1981/1982 ikasturtetik aurrera derrigorrez) eta O.H.O-ko ziklo ertaineko gutxieneko irakaskuntzak ezartzen dituzte 1982/83 ikasturtetik aurrera eta Natur Zientziei dagozkien ezagutzak hiru gai-multzotan biltzen dituzte:

• Bere buruaren ezagutza. 1 Blokea

• Inguruaren ezagutza. 2 Blokea

• Inguruan zehar ibiltzea. 3 Blokea

O.H.O-ko Goi mailako zikloan hirugarren blokea Garapen Zientifiko eta Teknikoarekin ordezkatzen da.

III Eranskinean O.H.O-ko hiru Zikloak garatzen dira, lortu beharreko helburuarekin eta bakoitzean jorratzen den Ingurumenarekin zerikusia duten Bloke eta gaiekin.

Ingurumen-Hezkuntzari buruz dugun ikuspegiarekin gertuen dauden Blokeak “Inguruan zehar ibiltzea” eta “Garapen zientifiko eta teknologikoa" direla pentsa dezakegu. Uste hau ez da harrigarria, izan ere, lehenengoak bizitza forma ezberdinen ikerketa jorratzen du behaketaren eta ekosistemaren azterketaren bidez, ikasleak esparru zehatz batean inguruaren baliabideak partekatzen dituzten pertsonen, animalien eta landareen elkar mendekotasunaren eremuan sartzeko asmoz. Bigarren blokeak, zientziak eta teknikak Gizakiaren jarrera sozialean duten nagusitasuna nabarmentzen du, izan ere, gizakia, dituen baliabide teknikoen arabera mugitzen da bere inguruan.

Baina, Zein lotura dute beste bi blokeek Ingurumen-Hezkuntzarekin?. Aurretik “Ingurua” edo “Ingurumena” termino zabal gisa definitu dugu, ikusi dugunez ez da pertsona mugitzen den inguru fisiko-naturala soilik, bere inguru biologiko berezkoa ere bada eta baita bizipen pertsonal guztiak, harremanak eta ekintzak garatzen dituen inguru soziala ere eta bertan indartzen ditu pertsona lez osoki garatzeko oinarrizko gaitasunak.

Beraz, erraza da O.H.O.-ko Ezagutzen Blokeek Ingurumen-Hezkuntzarekin izan ditzaketen loturak aurkitzea. Baina Belgradeko Kartak eta Tbilisiko Deklarazioak ez dute inguruari buruzko edukien garapena soilik aipatzen, inguruan bertan garatzen den metodologia aktibo bat ere aipatzen dute. Hau da, gela ingurura zabaldu behar da, bai ingurune gertura irteerak eginez eta bai ingurunea bera esperimentazioaren ikerketa prozesuen bidez sarrarazten; maketak, diapositibak, filmak, simulazio jokoak, rol interpretazioak, kasuen azterketa, e.a.

“Ingurumenaren” definizioa zabala bada, diziplina bakarrak ez dezake halako gauza konplexu eta interaktibo baten ikuspegi globala eman ahal. Beharrezkoa da diziplina ezberdinek hari buruz jarraituko luketen lanketa ezagutzea. Baina, hala ere, ezagutza partekatuta geratuko litzateke baldin eta ez den arazo komun bat konpontze aldera ikuspuntu ezberdinak batu eta elkarren artean lotuko lituzkeen lan tresna bat sortzen. Tresna hau barne diziplina da, gizakiaren ekintzen balizko sistemak eta ingurumenari buruz horiek izango luketen eragin globalari buruz ahalik eta osoena izango litzatekeen ulermen maila bat eskuratu nahi bada beharrezkoa dena, Tbilisiko Hitzaldian aitortu zen bezala. Baina inguruaren azterketa edo harengan geure ekintza sortuko lituzkeen eraginari era global batean ekin aurretik, beharrezkoa da gertuko ingurunea ezagutzea. Horrela bakarrik eutsi ahal izango diogu problematikari, bigarren urrats bat emanez, eskualde mailan, estatu mailan eta mundu mailan.

IV. HEZIKETAREN ERREFORMA ETA INGURUMEN-HEZKUNTZA.

Gaur egun Heziketa Erreforma bat planteatzen da maila guztietan, hasi O.H.O-tik eta Unibertsitateko Goi Mailako Irakaskuntzara arte. Derrigorrezko hezkuntza 16 urtera arte luzatzen da orain, Oinarrizko Hezkuntza hiru hezkuntza mailatan biltzen delarik: Haur Hezkuntza 6 urte bete arte, Lehen Hezkuntza 6-12 urte bitartean. 12-16 urte bitarteko aroari Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza deitzen diogu. Jarraian, azken biak aipatuko ditugu, ez Haur Hezkuntzan oinarrizko gaitasunak garatu ahal izateko eskola aroan inguruaren azterketa garrantzitsua ez delako, baizik eta orain arte ez dugulako maila honetan lanik egin. Azken Heziketa Erreforma egin zenetik, duela 20 urtetik hona, 1970. urtean Hezkuntzaren Lege Orokorra abian jarri zenean zegoen panoramarekin alderatuz oso panorama ezberdina egituratu dute ordutik gertatu diren aldaketa sozial, politiko eta ekonomikoek. Epealdi horretan arazo ugari sortzen dira ,arazo kuantitatiboak eta kualitatiboak eta derrigorrezkoa zen haiei buruz gogoeta sakona egitea. Gertatu zen aldaketa sozial azkarrak, heziketa lana eta irakaslearen hasierako prestakuntza eraldatzea bultzatu zuen eta zenbaitetan eraldatze hori ezin izan zen gauzatu. Hori dela eta, irakasleek oreka zail bat mantendu behar izan zuten bere eskoletan aplikatu beharreko aldaketa zientifiko-pedagogiko baten beharraren eta bere prestakuntza aroaren ondoren aplikatu ahal zenaren artean.

LOGSEren azpian dagoen irakaslearen profilean curriculumaren prestaketan oinarrizko funtzio bezala, irakaskuntza, tutoritza, gelako ikerketa eta ebaluazioa agertzen badira, hasierako prestaketaren ondoren, edozein irakaslerentzat lan horiek izango dira eredu.

Baina horrez gain, Natur Zientzietan dagoen irakaslean prestaketa beharrak, etorkizuneko gizarteak ikasleei eta irakasleari berari eskainiko dienari erantzun beharko dio. Beharrezkoa da prestakuntzaren hasierako prozesuan bertan aldaketa bat ematea, eta ez bakarrik kontzeptuei dagokienean, ingurumenaren garapen holistiko bat egiteko jarraitu behar diren estrategiei dagokienean ere aldaketa eman behar da. Zientzia ez da esperimentu bat nola gauzatzen den entzuten edo ikusten edota mahai gainean ingurunera egin beharreko irteera bat planifikatuz ikasten. Ekintza beharrekoa da, ikaskuntza prozesuan bertan aktiboki parte hartu behar da, inplikatutako fenomeno eta kontzeptuak balioztatzeko Zientziaren Prozesua bizi behar da. “Zientzia egin” behar da “zientzia ikasi” beharrean, nahiz eta baieztapen honek porrotera ere eraman gaitzakeen.

Ezin dugu zientzia bere edukirik gabe utzi, baina bere prozesutik at ere ezin dugu utzi. Kontzeptuen, teorien, metodoen, arazoen, balore ekoizleen… egitura konplexutzat hartu behar dugu eta horregatik Zientzia inguratzen gaituen ingurua ulertzen laguntzen gaituzten printzipio, teoria eta lege multzo bat da, baina printzipio eta orokortze horiek sortu, antolatu eta baloratzeko jarraitu behar den prozesua ere bada.

Oinarrizko Curriculum Diseinuak (OCD) luzatutako “Inguruaren Ezagutzaren” eremu edukiak eta Naturaren lizentziak ikuspegi espazial, tenporal, fisiko-sozial, norbanako - talde, bizi - bizigabe, elementu natural – gizakiaren ekintzak eraldatutako elementu gisa aztertzen dira, baina ez partekatuta, baizik eta ezagutza arloari eta diziplina zientifikoei ematen zaien lanketa osatu baten bidez.

Azken urteetan Ingurumen-Hezkuntzak gizartearen garapenean garrantzia hartu badu ere eta Eskola curriculumetan barneratzen bada ere, zeharkako lerro gisa sartzen da (Tbilisiko Hitzaldian argi geratu zen bezala) eta ez diziplina moduan. Hori dela eta, OCD barnean ez dira zehazten landu behar diren edukiak, era bakartu batean eta denbora mugatuan landu ez daitezen. Ingurumen-Hezkuntza ez da ikasgai berri bat izango. Curriculumaren eduki guztiak hartu beharko ditu eta ingurumenarekiko balore berriak eta errespetu eta zainketa jarrerak sortzen saiatuko da, ikasleei bere inguruaren alde aktiboki parte har dezaten lagunduz.

Inguruaren zainketan parte hartzeko jarrerak bultzatzean eta trebetasunak sortzean datza hain zuzen ere Ingurumen-Hezkuntzaren eta inguruan edo inguruaren bitartez ematen den hezkuntzaren arteko ezberdintasunak. Jarrera eta trebetasun horiek sendoagoak eta iraunkorragoak dira ikaslea bere ikasketa prozesuko subjektu bada, objektu izan beharrean. Arrazoi honegatik ematen zaio horrenbesteko garrantzia parte hartze bidezko ikaskuntza konstruktibistari, gogoeta baten ondorioz barneratu den ikasketa garrantzitsu bat izan dadin.

Zeharkakotasun hau eguneroko praktikara eramateko modua gainditzen zaila den erronka da. Merezi du saiatzeak. Egungo ikasleengan, etorkizuneko munduko hiritar horiengan, sortutako jarrerak eta denborak planteatu dugun erronkari buruzko erantzuna emango dute.