|
|
|
|
Distribución de precipitaciones
Estadística de precipitaciones
|
KLIMA Isurialde kantauriar osoan gertatzen den bezala, urtean ia hilabete lehorrik ez egotea da Gipuzkoako klimaren ezaugarri nagusia. Eta dagoen lehor bakarra -hala esaterik badago- abuztukoa da, eta hori zenbait erreparorekin. Gipuzkoaren kokapen latitudinalak konplexutasun handia eragiten du dinamika atmosferikoaren ikuspegitik, eta nagusi dira fronte-egoerak. Eta hala, erraz uler daiteke prezipitazioak gertatzen diren egunen kopurua guztien %65etik gorakoa izatea, eta hodeirik gabeko egunak %13 baino ez izatea. Klima honetan prezipitazio ugari gertatzen dira, urtean ondo banatuta: euria edo elurra egiten duen egunen kopurua batez beste 190etik gorakoa da, eta urtean 1.500 mm-ko indizeak izaten dira. Badago aurrekoarekin lot daitekeen beste gauza bat ere: tenperatura epelak daude urte osoan, eta hori bi faktore nagusik eraginda. Lehenik eta behin, fronte-egoeren nagusitasunagatik hodei ugari izatearen ondorioz, Gipuzkoa dagoen eskualdean urteko egun guztietatik herenak baino gehiago hodeiz guztiz estalita egoten dira, eta, beraz, bertan nabarmen murrizten da irradiazioaren balioa. Egoera ekaiztsu horiek, gainera, neguko berezko tenperatura apalak leuntzen laguntzen dute; izan ere, itsasaldeko aire polarreko edo itsasaldeko polar egongaitzeko masek arindu egiten dituzte hegoaldeko aska handiak, zeinek aire polar kontinentaleko edo itsasaldeko aire artikoko masak bideratzen baitituzte, eta hodeiek tenperatura kontserbatzen duen benetako estalki baten eginkizuna betetzen dute. Gauza bera gertatzen da udan: ekaitzetako fronte hotzek ekarritako aire masek tenperaturak nolabait gozatzea eragiten dute, eta hodeiek intsolazioaren indarra ahultzen dute. Hala ere, tenperatura epel horiek lotura dute ez bakarrik dinamika atmosferikotik ondorioztatutako egoerekin, bai eta itsasoaren hurbiltasunarekin ere, zeinen eragin gozatzaileak neguaren gogortasuna edo udako gehiegikeriak leuntzea eragiten baitu. Hitz batean esateko, ondorio nagusia da ez dagoela hilabeterik batez beste +5 gradutik beherako tenperatura duenik. Muga hori hilabeterik hotzenetan lortzen da, baina orduan sentitzen den tenperatura benetakoa baino apalagoa dela ematen du, giroan dagoen hezetasunaren ondorioz. Ohikoa da 8 eta 10 gradu arteko batez besteko hileko tenperaturak izatea negu arinetan, eta gehienak horrelakoak izaten dira. Era berean, udak freskoak dira, 18 eta 20 graduko batez besteko tenperaturakoak. Hortaz, klima epela eta hezea da. Azpimarratzekoa da oro har orografiak eta bereziki erliebearen kokapenak oso eginkizun garrantzitsua betetzen dutela, eta agerpide atmosferikoak aldatzeko elementu gisa jokatzen dutela. Eta hala, kostaldean aldaketa termikoak barnealdeko haranetan baino txikiagoak dira, are korridore sublitoralean baino txikiagoak ere; bertan nekez izan daiteke –2 gradu zentigradutik beherako tenperaturarik. Udan bertan ere, itsas haizekirriak nabarmen freskatzen du giroa, eta hego haizea dagoenean baino ez du enbarazu egiten. Tenperaturaren aldaketak nabarmenagoak dira haranetan kostaldean baino; neguko gauak hotzagoak dira, eta udan beroa gehiago sentitzen da, itsas haizekirria ahulagoa delako, edo ez delako iristen. Gipuzkoako haranetan tipikoak dira tenperaturaren inbertsioak; askotan, lainoak sortzen dituzte. Haranik zabalenetan eta luzerako kokapena dutenetan izozteak izaten dira neguko goizetan, batzuetan inbertsio-lainoekin batera; kostaldean, berriz, garai berean tenperatura positiboak izaten dira, haietan baino gradu bat edo hiru gradu gehiagokoak. Mendilerroetan, batez ere hegoaldekoetan, izozteak izaten dira sarri samar gailurretan, eta, gehienetan, elurra udaberria iritsi arte izaten da haietan; hezetasuna kondentsatzeko pantaila eginkizuna da egiten duten zereginik funtsezkoena, eta horri esker uler daiteke banalerroaren hegoaldean ezaugarri meteorologikoetan izaten den aldaketa nabarmena, bai eta, batzuetan, udaberrian batez ere, Gipuzkoan hego haizea izatea penintsulako barnealdeko eskualdeetan prezipitazioak dituzten bitartean.
Klimaren dinamika. Eguraldi motak Batez ere penintsula zona epelean egoteak baldintzatzen ditu Gipuzkoako klimaren funtsezko ezaugarriak. Ondorioz, tenperaturaren ikuspegitik desberdinak diren bi sasoi daude urtean, baina badaude egongaitzak izatea ezaugarritzat duten beste bi urtaro ere. Itsasoaren hurbiltasunak eraginda, urteko tenperatura-bitartea ez da izaten 10 gradutik gorakoa, eta, ikusi den bezala, tenperaturarik altuenak eta apalenak eskuarki epelak izaten dira. Guztiarekin ere, kontuan hartu behar da Gipuzkoa Bizkaiko itsasoaren behealdean dagoela, eta horrek neurri handi batean eragozten duela bertako kostaldean nabaritzea korronte bero ozeanikoen eragin mesedegarria; eragin hori, ordea, handiagoa da mendebalderago dauden kostaldeko eskualdeetan. Ongien definitutako sasoi klimatikoak negua eta uda dira, eta bitartekoetan ugariagoak dira egoera motak. Neguan, fronte polarreko I jet-ak hegoalderantz nahiko lerratutako kokapena hartzen du -I latitudeko 35-40 gradu inguru-, eta latitude epeletan mendebaldeko korronteen nagusitasuna gertatzen da, zirkulazio atmosferiko orokorraren barruan. Eta hala, aire epel eta hezea iristen da, itsasaldeko polarra, I jet-eko askek Europako kostaldeetara bideratzen dutena, kokapen hegoaldetarrarekin Ipar Atlantikoko eta Azoreetako antizikloien presentziak geldiarazitako edo trabatutako aire polarreko kolada indartsuen ondorioz. Hala bada, fronte-egoeren nagusitasun garbia da emaitza, eta horiek Penintsularen parte handi bati eragiten diote. Atlantikoko depresioen fronte hotzak Mantxako Kanalaren eta Akitaniaren artetik sartzen dira Europan, eta kantauriar kostalde osotik pasatzen dira, Espainiako gainerako lekuetan zubi egoerak gertatzen diren bidenabar. Fronte egoera horiek eguraldi hodeitsua ekartzen dute, eta prezipitazioak ugariak izaten dira, beti 100 mm-tik gorakoak -barrualdean normalean 80 mm baino gehiagokoak dira-, eta tenperaturak epelak -eguneko altuenak eta apalenak hurrenez hurren10-13 gradu eta 4-6 gradu artekoak-; horiek oso ondo islatzen dute egoera tipiko hau. Garai honetan ez da oso arraroa eguraldi ona eta hotz handia izatea -nabarmen leunduta kostaldean eta haranetako inguru babestuetan-, baina egoera horiek, oso iraupen gutxikoak eta noizbehinkakoak izanik, gehienbat bigarren mailako balioa dute. Noizbehinkako eguraldi mota horiek funtsezko bi faktorek eragiten dituzte. Alde batetik, antizikloi ozeanikoek, zeini famili amaiera deitu ohi baitzaie; hodeirik gabeko eguraldi mota ekartzen dute, giroan gardentasun handikoa. Bestetik, hegoalderanzko asken existentzia dago; aire polar kontinentaleko edo itsasaldeko aire artikoko masak bideratzen dituzte. Bigarren kasu horretan, tenperatura-jaitsiera nabarmenekin batera, nahiko elur-erauntsi handiak gerta daitezke. Aire polar kontinentalarekin -tipikoa neguaren erdialdean-, ordea, nabarmenak izaten dira tenperaturarik apalenak –zero azpitik bost gradukoak ere kostaldeko estazioetan; ondorioz, Donostian -2,1 gradu inguruko tenperaturak izaten dira-, baina betiere barrualdekoak baino askoz altuagoak izaten dira itsasoaren eragin leuntzailearen ondorioz. Udaberrian ere nolabait gertatzen dira neguko eguraldi egoerak eta motak, neguaren erdialdeko tipikoak izan ezik, eta egoerarik bereizgarrienak Jet-eko askek oraindik duten meridionalitatearen ondoriozko depresio penintsularrak igarotzeak eragiten ditu, hala nola antizikloi ozeanikoek, zein noizbehinkakoak baitira, eta batez beste bizpahiru egun irauten baitute. Udaberriaren amaieran gertatzen diren tanta hotzak, bestalde, iparraldeko kokapenean gertatutako blokatze egoeren ondorio dira. Horrenbestez, prezipitazioen hileko indizeek nahiko altuak izaten jarraitzen dute -80 mm-tik 100 mm-ra-, eta eguneko batez besteko tenperaturak, betiere epelak, gehienez ere 15-18 eta gutxienez 6-9 gradu bitartekoak izaten dira. Uda da konplexutasun handieneko garaia. Izan ere, zona hau Europako mendebaldeak urtaro honetan oraindik ere berezko duen dinamika atmosferiko orokorrean sartuta dago, baina, aldi berean, Penintsulako egoera bereizgarrietan ere bai, eta horrek kontinente txiki bat balitz bezala jokatzen du. Lehen kasuan, latitude ertaineko depresioetako fronte hotzen behin eta berrizko igarotzeak aipatuko ditugu; horiek prezipitazioek kantauriar inguru osoan irauten laguntzen dute, eta udak freskotzat hartu ahal izatea ahalbidetzen dute, tenperatura epelak izaten direlako (gehienez ere 21-25 gradu bitartekoak). Antizikloi ozeanikoak depresio egoeretan tartekatzen dira, eta aire hotzeko masen adbekzioak eragiten dituzte, eta, ondorioz, askotan lainoak sortzen dira kostaldean azalera zertxobait epelagoekin elkartzean, eta tenperaturarik altuenak 20 gradu inguruan mantentzen laguntzen dute; tenperatura horiek epel samarrak dira. Baina zona honetan Penintsulako egoera bereizgarriak ere gertatzen dira. Alde batetik, Awresetako antizikloia; garai honetan Penintsulako mendebaldean kokatzen da, eta bere eguraldi on bereizia ekartzen du: zeruak hodeirik gabe, tenperatura altuak (28 gradu ingurukoak). Baina bere eragina Penintsularen barruan baino apalagoa da, berriz ere itsasoaren eragin leuntzailearen eta iparralderago kokatuta egotearen ondorioz. Noizean behin udari lotutako beste eguraldi mota bat aire tropikaleko masen noizbehinkako inbasioek eragindakoa da -aire horri sahararra deritzo, edo continentalque-; masa horiek penintsula osoan guztira izaten diren tenperaturarik altuenak eragiten dituzte, baina gutxi irauten dute, eta beren eragin esparrua Akitaniako arroraino irits daiteke. Egoera horiek eragindako tenperaturarik altuenak normalean 30 gradutik gorakoak izaten dira (37,7 gradu Donostian), eta oso gutxi desberdintzen dira Penintsulako gainerako lekuetakoetatik, baina, giroan dagoen hezetasunaren ondorioz, sentitzen den tenperatura itogarria izaten da. Hitz batean esateko, udako dinamika atmosferikoaren konplexutasun handiak oso egoera desberdinak sortzen ditu, eta, ondorioz, eguraldi motak askotarikoak dira. Eguraldi oneko egoerek garrantzi handiagoa hartzen dute urteko gainerako sasoietan baino, prezipitazioak nabarmen murrizten direlako, uztailean batez ere. Hala ere, depresioetako fronte hotzak -edo, hobeto esateko, fronte hotzen isatsak- behin eta berriz igarotzearen ondorioz, abuztutik aurrera batez ere, prezipitazioak nahiko handiak izaten dira (normalean 30 mm-tik gorakoak), eta, horregatik, esan daiteke ez dela izaten hilabete lehorren bat duen urterik, edo, bestela, hori oso noizbehinka gertatzen dela. Udazkenari dagokionez, aipatzekoa da, udaberriarenak ez bezalako ezaugarri propioak dituen arren, badituela horrekin zenbait ezaugarri komun; adibidez, nolabaiteko irregulartasuna du negukoen eta udakoen bitarteko egoerak nahastearen edo txandakatzearen ondorioz. Sasoi honetan fronte polarraren jet-aren jaitsiera latitudinala gertatzen da, hala nola, oro har, zirkulazioarena, eta, horrenbestez, neguko egoerak gerta daitezke. Aldi batean hegoaldeko haizearekin nagusitasun antiziklonikoa izan ondoren -normalean urri inguruan-, nagusitasun ziklonikoa iristen da (azaroa, batez ere), eta orduan egongaiztasuna edo perturbazioak dira ohikoak, zirkulazio moteleko erregimen batetik -lehen kasua- zirkulazio lasterreko erregimen batera -bigarren kasua- igarotzearen ondorioz. Tenperaturen jaitsiera ez da pixkanaka gertatzen, bat-bateko aldaketetan baizik, eta gauza bera esan daiteke prezipitazioen maiztasun eta indarrari buruz, gertatzen diren egunen kopurua egun lehorrena baino txikiagoa den arren, baina betiere kontuan hartu behar da aldaketa handiak daudela urte batetik bestera.
Elementu klimatologikoak bereizita Prezipitazioak Atal honen hasieran esan dugun bezala, gutxi gorabehera urte osoan banatutako prezipitazio ugari egotea da kantauriar isurialdeko eta, beraz, Gipuzkoako klimaren ezaugarri nagusietako bat. Euria gutxi gorabehera 185 egunetan egiten du –guztien %51–, baina beste egun asko ere gehi litezke: 30 bat egunetan ekaitza izaten da, 15-20 egunetan zirimiria, eta gehienez ere 6 egunetan elurra. Guztira, batez besteko prezipitazioak 1.500 mm-ra iristen direla esan daiteke, eta egunekoak batez beste ez dira 40-50 mm-tik gorakoak izaten, baina ez da baztertzen egun batzuetan oso prezipitazio bereziki aipagarriak gertatzea, indarragatik bezala iraupenagatik ere, ekaitza dagoen egunetan adibidez, edo, bestela, tanta hotza gertatu delako. Horrelakoetan, batzuetan, benetako hondamendiak gertatu dira (gogoratu 1953ko urriaren 14a: 230 mm Andoainen, 237 Legazpin…), ordu gutxitan prezipitazio kopuru izugarri handiak jasotzen direlako. Elur-erauntsiak gutxitan gertatzen dira, gehienez ere sei edo zortzi egunetan ingururik garaienetan, eta batez ere urtarrilean eta otsailean; kazkabarra, berriz, gehiagotan gertatzen da: hamar bat egun, nagusiki urritik apirilera bitarte, udako hilabeteak baztertu gabe. Ekaitzak abuztuan gertatzen dira gehien, bost bat egunetan, eta batez ere udaberrian eta udan izaten dira: guztira 23 bat egunetan. Ihintza 38 egunetan izaten da, eta lantxurda zortzi egunetan, azarotik martxora bitarte. Lainoak, hainbat jatorritakoak, batez beste 55-75 egunetan izaten dira. Hodeirik gabeko egunak, azkenik, guztien %13 baino ez dira. Datu estatistiko hauek lehenago esandakoa berresten dute. Gipuzkoan, ur prezipitazioen hileko gehieneko maiztasuna -17 egun- ekainean eta irailean izaten da, eta gutxienekoa -10-12 egun- martxoan. Kopuru horiek guztiak handiagoak dira Gipuzkoan Kantauriko itsasaldeko gainerako lekuetan baino. Mendebaldetik ekialderantz joan ahala kopuruok handitzeko joera hori (Gijon, 1.041 mm; Santander, 1.198 mm; Donostia, 1.506 mm) erliebeak aire masak pasatzeari jartzen dion erresistentzia gero eta handiagoaren ondorioa da, bai eta itsasoa pixkanaka hozteak eragindakoa ere, korronte beroen eragina ahuldu egiten delako. Pixkanakako areagotze hori Gipuzkoako lurraldean bertan ere gertatzen da: urteko 1.500-1.700 mm jasotzen dira Debako eskualdean eta Donostian, baina 1.700 mm-tik gora Irun-Hondarribian. Oiartzunen batez beste 1.800 mm-tik gora biltzen dira, eta Gipuzkoako gainerako lekuetan, non topografia oso garrantzitsua baita, 1.200-1.400 mm-koa da urteko batez bestekoa. Abenduan gertatzen da prezipitazio maximo bat (Oiartzun, 343,1 mm; Villabona, 310,8; Andoain, 283,5; Eibar, 268,0; Donostia, 240,4), eta apirilean beste bat (Oiartzun, 213,6; Villabona, 195,1; Lasarte 188,6; Legazpi, 172,3; Donostia, 137,2), eta badaude urtarrilean eta azaroan bigarren mailako beste maximo batzuk. Minimo nagusi bat dago uztailean (Oiartzun, 108,1; Donostia, 65,6; Eibar, 32,7), eta bigarren mailako bi minimo daude ekainean eta abuztuan. Oso gutxitan, eta prezipitazioak bereziki urriak izan diren urteetan, ez dira jasotzen hileko 30 mm, eta, horregatik, kopuru hori hartzen dugu hilabete lehorrak gainerakoetatik bereizteko erreferentzia gisa. Tenperaturak Zirkulazio atmosferiko orokorrak eragindako egoeren ondorioz, hala nola itsasoaren eragin leuntzailearengatik eta erliebe, garaiera, latitude… ezaugarri bereziengatik, Gipuzkoak bereizgarritzat du tenperatura epelak izatea, are barrualdeko eskualdeetan nabarmen antzematen diren muturreko egoerak gertatzen direnean ere. Eta hala, ikusi dugun bezala, Gipuzkoan urtean oso ongi nabaritzen diren tenperatura aldaketak gertatzen dira, bere kokapen geografikoari dagokion bezala, baina egia da, halaber, aldaketa horiek nabarmen leuntzen dituztela inguruko faktore fisikoek. Erreferentzia gisa har daitezke, bestalde, aldi jakin batean egindako behaketetatik ateratako batez besteko balioak: 8-10 gradu inguruko batez besteko tenperaturak neguan, inoiz gutxitan hurbiltzen direnak izoztea adierazten duen 5 graduko mugara; 18-20 gradu inguruko batez besteko tenperaturak udan, aipatu faktoreek arinduak, eta noizean behin, modu iragankorrean, soili-soilik aire tropikal edo sahararraren inbasioak gertatzen direnetan, bat-batean gora egin eta 37-39 gradu inguruko gehieneko tenperaturetara iristen direnak. Baina Gipuzkoako ingurune fisikoaren berezitasuna bera da klimaren zer-nolakoa erabakitzen duten tenperatura-baldintzapenak eta gainerako faktoreak aldatzen dituen beste elementu bat, tokian tokikoa oraingo honetan. Izan ere, erliebea laukitan banatuta egotea, haran gutxi-asko estuak eta sakon sartuak izatea, hala nola itsasertzeko korridorean itsasoaren aurrean parapeto eginkizuna betetzen duen kostaldeko mendilerro bat egotea dira, besteak beste, Gipuzkoako lurraldeko sektoreak definitzen dituzten ezaugarri termiko eta mikroklimatikoen aldaketa eragile nagusiak. Horrenbestez, ibai nagusien behealdeko ibilbideei dagozkien eremu handi samarrek bide ematen dute itsas eragin zuzena lehorrean hainbat kilometro barrualdera sartzeko; eragin hori ezeztatuta gelditzen da ibaien goialdeko eta erdialdeko ibilbideetan, haranak poliki-poliki estutzearen eta haien trazaketa bihurgunetsua izatearen ondorioz. Estutze horrek berak eragiten du gradiente termikoak izatea, eta haran horietan, horregatik, kostaldean ez bezalako hezetasuna eta tenperaturak egotea. Kostaldetik hurbil, itsasertzeko mendilerroak luzerako korridorea itsasoaren eragin leuntzailetik bereizten du, eta horrek azaltzen du neurri batean horretan goizetan izozte txikiak izatea, bai eta inbertsio lainoak izatea ere, kostaldean bertan ez egon arren. Korridore horren ekialdeko zatia da salbuespena, Donostia eta Hondarribia artekoa, itsasoaren eragin zuzena jasotzen baitute badiak -donostiar zentzurik zabalenean- irekitako zuloari esker. Ondorioz, beste faktore batzuk gorabehera, hainbat gradutako aldea dago elkarren artean oso urrun ez dauden zenbait lekutako batez besteko tenperaturetan. Abenduan, adibidez, Andoain, Hondarribia eta Lasarten 8 gradu inguruko batez besteko tenperaturak dituzte, baina Legazpin, esate baterako, 6 gradu ingurukoak dira. Udan, leku batzuetako zein besteetako batez besteko tenperaturen arteko alde hori mantendu egiten da. Hegoaldeko goraguneek, bestetik, hezetasuna kondentsatzeko pantaila eginkizuna betetzen dute, eta hala, udazkenean batez ere, Penintsulako barnealdean depresioen mende dauden bitartean, kantauriar isurialdean eguraldia ona izaten da, eta tenperaturak nahiko altuak, daramaten hezetasuna galdu ondoren banalerroa igarotzen duten aire masak jaistean berotzearen ondorioz. Hala, föehn motako efektu bat gertatzen da, batzuetan tenperatura altuak eragiten dituena, eta giroa oso lehorra izatea. Oso tenperatura apaleko egoerak, berriz, ikusi dugun bezala, aire polar kontinentaleko masak hego-mendebalderantz sartzearen ondorioz sortzen dira. Presioak eta haizeak Zirkulazio atmosferiko orokorrak eta Penintsulak berak eragindako egoeren ondorioz, presio atmosferiko maximoak gertatzen dira neguan, eta bigarren mailako maximo bat dago udan. Presio minimoak, zeinek egoera ekaiztsuak adierazten baitituzte, batez ere udaberrian izaten dira, eta udazkenean bigarren mailako minimo bat gertatzen da. Presio apaleko egoerak ugarienak dira urtean zehar, eta handiek bigarren mailako balioa dute maiztasunari dagokionez; hori erlatibo iraunkor baten bitartez baino ez da berresten udan eta udazkenean. Haizeei dagokienez, ipar-mendebaldeko, iparraldeko eta hegoaldekoen nagusitasun argia gertatzen da; gainerakoek jadanik bigarren mailako balioa dute, eta onenera ere ez dira %10 baino gehiago. Iparraldeko eta ipar-mendebaldeko haizeak nagusi dira uda-seihilekoan, apiriletik irailera; negu-seihilekoan, urritik martxora bitarte, hegoaldeko haizeak dira nagusi, eta ondoren, garrantziaren arabera, iparraldekoak eta ipar-mendebaldekoak datoz. Sasoi horretan garrantzi handia hartzen dute mendebaldeko haizeek, batez ere azaroan eta abenduan. Ipar-mendebaldeko eta mendebaldeko haizeek hezetasuna ekartzen dute, eta hotzak edo epelak izan daitezke; iparraldekoak, berriz, argi eta garbi hotzak dira. Neguko hotzik handienak Mesetan finkatutako sektore antiziklonikoaren nagusitasunak eragiten ditu, edo, bestela, Europako erdialdeko antizikloitik datozen haize hotzen ondorioa dira. |
