Andoaindik datorren N-I errepidetik
iritsiko zara Tolosara. Herriaren erdialdeko aparkalekua arauturik dago.
.
Oria ibaia, Tolosatik igarotzean. Ezkerretik eskuinera: Zerkausia, kasinoa
(Idiakez jauregia), Santa Maria eliza eta Nafarroako zubia. Tolosa hiria
1256an fundatu zen, Alfontso X.a erregeak, “Jakituna” izenekoak, emandako
hiri-gutunari esker.
Eskopetaria
Tolosa Tolosaldea eskualdeko herririk nagusiena
da. Ezaguna izan da XX. mendean zehar paper-fabrika eta papera
manipulatzeko enpresa ugari zituelako. Haietako gehienak 1980. hamarkadan
desagertu ziren, baina Paper Eskola bat kontserbatzen dute herrian,
espezialistak formatzen jarraitzeko.
Kokapena: Donostiatik 26 kilometrora dago, 1era
Ibarratik eta 12ra Andoaindik. Oria ibaia erdialdetik igarotzen da, eta
Uzturre menditik herri osoa ikus daiteke.
Biztanleak: Gutxi gorabehera, 18.000 tolosar.
Haien artean: Pablo Gorosabel (historialaria), Felipe Dugiols (militarra),
Eduardo Mokoroa (musikaria), Ainhoa Arteta (kantaria), Antonio Zavala (idazlea)
eta abar. Tolosako biztanleak pertsona dinamikoak, saiatuak eta umoretsuak
izan ohi dira.
Festak: San Joan (ekainaren 24a), bere
bordondantza eta eskopetariekin. Tradizio handia dute hango inauteriek (egunak
aldatu egiten dira).
Antzinako foru-sisteman ez zen existitzen
hiriburuaren kontzeptua. Hainbat herrik betetzen zituzten instituzioen
eginkizunak, txandaka; eta Tolosa zen herri haietako bat. Dena dela,
Gipuzkoako hiriburua izatera iritsi zen XIX. mendeko urte gutxi batzuetan.
Trianguloan emango diozu hasiera
ibilbideari. Plaza horren izena bere forma bitxiari dagokio. Erreferentzia-lekua
da tolosarrentzat.
Bordondantza
Trianguloa plazaren inguruetan,
Tolosarentzat garrantzitsuak diren bi eraikin ikus daitezke: Artxibategia
eta San Frantzisko komentua.
Gipuzkoako Artxibategia (1) Tolosan kokatu zen,
gutxienez XVI. mendetik aurrera. Hasieran herriko parrokian egon zen, eta
aurrerago eraikin bat egin zen horretarako San Frantzisko pasealekuan.
Gaur egun (Gipuzkoako Artxibategi Orokorra izena du), bertan gordetzen
dira foru-instituzioetatik (Biltzar Nagusiak eta Foru Aldundia) datozen
dokumentu guztiak, Gipuzkoako Korregimenduaren artxibategia eta Tolosako
notari barrutiko protokoloak, baita hainbat fondo pribatu ere. Eraikina
(1904) Manuel Etxabe arkitekto gipuzkoarrak diseinatu zuen. Erdialdeko
zatiak bi solairu ditu agerian, eta beste lau lur azpian. Alboetako zatiek
oinplano luzeagoa dute. Fatxadak hareharrizko harlanduz eta adreiluz
eginda daude; egitura, berriz, hormigoi armatuzkoa da.
Artxibategia
San Frantzisko komentua (2), Frai Miguel
Aranburuk Errenazimentu garaian diseinatutako obra. 1604 eta 1674 urte-bitartean
eraiki zen. Gaur egun eliza baizik ez da kontserbatzen, baina garai batean
komentuek izan ohi dituzten barne guztiak zituen patio karratu baten
inguruan antolatuak, baita San Jose ikastetxea (arteak eta teologia
ikasteko) eta baratze bat ere. Erretaula, besteak beste Anbrosio
Bengoetxeak egindakoa, nabarmena da. Fatxada nagusia, batere luxurik gabea,
kareharrizko harlanduz egina dago. Hiru baoko portikoa eta bi armarri
ikusgarri dauzka.
San Frantzisko komentua
Pasa zaitez harrizko arkuaren azpitik.
Eskuinaldean, Zerkausia plaza dago (merkatua). Jarrai ezazu aurrera,
Zerkausia kaletik. Behin merkatua zeharkaturik, eskuinaldera hartu. Zubi
batera helduko zara.
Harrizko
arkua (XVIII. mendekoa) (3). Erdi Aroan harresi batek inguratzen zuen
herria. Arku hau harresi horretako Gaztelako Atea zegoen toki berean dago.
Urte askotan zehar inguruko eraikinetan integraturik egon zen, baina haiek
eraitsi zirenean, 1990. hamarkadan, arkua salbatu egin zen. Haren
ezkerraldean, garai batean Foru Aldundiaren egoitza izan zen eraikina (zaharberritua)
ikus daiteke. Aurrez aurre Jorge Oteizaren metalezko eskultura bat dago (Atauts
izenekoa, 1994).
Zerkausia merkatua Tolosaren beste sinbolo
bereizgarrietako bat da. 1900. urtean eraiki zen. Alejandro Mujika
arkitektoak diseinatu zuen: metalezko zutabe batzuek estalki lau bati
eusten diote. 1927. urtean, ibai aldeko eta alboetako zatiak handitu
zituzten (Guillermo Eizagirre) hormigoi armatua erabiliz. Horrek nabarmen
aldarazi zuen ibaira ematen duen fatxadaren itxura: pilastra zilindrikoak
eta puntu-erdiko arkuak dauzka, eta alboetan dorretxo bana. 2006. urtean
birmoldatu egin zen, beste erabilera batzuk emateko espazioari. Lurrean
herria inguratzen zuen harresiaren aztarnak ikus daitezke.
Gaztelako Atea
Zeharka ezazu Nafarroako zubia. Ibaiaren
beste aldean Tolosaren bista ederrenetako bat ikusiko duzu. Zubiaren beste
aldean, Santa Klara komentua ikus dezakezu.
Santa Klara komentua (5). XVII. mendean hasi
ziren eraikitzen. Kanpoaldetik ikusirik, dimentsio handiko eta batere
luxurik gabeko eraikina da. Eliza aipatzeko modukoa da. 1732. urtean
amaitu zuten eraikitzen, eta erretaula rokoko bat dauka Ignazio Iberok
egina (XVIII. mendearen erdialdea)
Zeharka ezazu zubia berriro, baina
aurretik erreparatu adreiluzko eraikinari. Idiakez jauregia da.
Idiakez jauregia (XVI. mendea) (6). Gaur egun
kasinoaren egoitza da (elkarte pribatua). Ibai aldera begira dagoen
fatxada adreiluzko fabrikaz eraiki zen, harresi zaharra baliatuz
azpialdean. Barrualdean gela erregularrak lortzeko asmotan, gorputz irten
batzuk eraiki zitzaizkion harresiari.
Fatxada nagusia Plaza Zaharra eratzen duten kantoietako
bat da. Kareharrizko harlandua erabili zen eraikitzeko. Dekorazioa soil
samarra da: inpostak, idi-begi obalatuak eta armarria.
Idiakez jauregia. Plaza
Zaharrera ematen duen fatxada nagusia.
Udaletxea
(7). 1672. urtean amaitua. Oinplano laukizuzena du gutxi gorabehera. Gaur
egun hiru solairu dauzka, baina XX. mendearen zati batean laugarren
solairu bat ere izan zuen, XXI. mendearen hasieran desagertu zena. Fatxada
nagusia adreiluzkoa da, eta harlandua dauka kantoietan, baoetako
zirrikituetan eta beheko solairuko arkuterian. Hainbat urtetan zehar bi
udaletxe izan ziren Tolosan, baina Plaza Zaharrean dagoenak iraun du gaur
egunera arte (Plaza Berrin zegoena duela hamarkada batzuk eraitsi zen).
Sartu Udaletxearen eskuinaldean hasten
den kaletik. Andre Maria plazara iritsiko zara. Aranburu jauregia eta
errota elizaren eskuinaldean daude.
Aranburu
jauregia (8). XVII. mendean hasi ziren eraikitzen, eta 1990.
hamarkadan birmoldatu egin zen udal liburutegia jartzeko. Hiru solairu
dauzka, hiruna bao dituztenak. Fatxada nagusia kareharrizko harlanduzkoa
da. Horma horretan nabariak dira lehen solairuaren erdialdeko baoan duen
frontoi hautsia, armarri txiki samar bat erakusten duena, inpostak eta
teilatu-hegalaren azpiko frisoa.
Errota (9). Errota zahar bat da, 2006. urtean moldatu zena haur-liburutegia
eta kafetegi bat jartzeko. Kafetegian dauden argi-zulo batzuetatik
begiratuz gero ikus daiteke ura nola pasatzen den eraikinaren azpitik.
Aranburu jauregia
Behin eliza barruan zaudela,
eskuinaldean San Esteban ermitaren portalea nola berreraiki den ikus
dezakezu.
Andre
Mariaren elizak* (10) beste eliza bat ordezkatzen du seguruenik XIII.
urtean eraikia. Andre Mariaren eliza XVI. eta XVII. mendeetan zehar eraiki
zen. Geroztikakoak dira dorreak eta kanpai-horma (Martin Karrera, 1764),
baita portalea ere (Juan Antonio Uznidan) San Joan Bataiatzailearen irudia
duena. 1781. urtean sute bat pairatu zuen elizak, eta Silvestre Perez
arkitektoak proiektu bat gauzatu zuen elizaren zenbait elementu
neoklasizismoaren arabera moldatu eta erretaula berria jartzeko.
Andre Maria plaza utzi eta Kale
Nagusitik sartu. Amaiera aldean aurkituko duzu Atodo jauregia.
Tolosan
badira pasabide estu batzuk kaleak trabeska komunikatzen dituztenak. Adi
ibili, eta horietako bat ikusiz gero, ez izan zalantzarik eta sartu
barruan
Atodo jauregia* (11) Kale Nagusiaren amaieran kokatua.
Harlanduzko fatxada soil bat dauka kale horretara begira (gainerako
fatxaden fabrika adreiluzkoa da). Lau solairu ditu. Lehendabiziko
hiruretan bao handiak daude, apaingarririk gabeak ia (balkoi baten gainean
dagoen armarria izan ezik); azken solairuan, berriz, bao txikiak dituen
galeria bat ikus daiteke. Teilatu-hegal handia dauka landutako harburu
batzuen gainean. Gaur egun, etxebizitzak daude barruan.
Atodo jauregia
Jarrai ezazu kalearen amaieraraino.
Gorriti plazara helduko zara. Har ezazu Korreo kalea, eta eskuinaldera
egin ikusten duzun lehen kaletik. Plaza Berrira iritsiko zara.
Plaza Berria ikusi ondoren, sar zaitez
berriro Korreo kaletik. Berdura plazara helduko zara.
Berdura plaza
Plaza
Berria. Tolosako Alde Zaharrean dauden plazetatik handiena da. XVII.
mendearen azken urteetan eta XVIII.aren hasieran hainbat eraikin
eraistearen ondorioz antolatu zen. Plaza honetan funtzionatzera sekula
iritsi ez zen udaletxe bat egon zen, baina hara aldatu ziren ordura arte
Plaza Zaharrean egiten ziren zezen-korridak. Bigarren udaletxea ez da
existitzen gaur egun; izan ere, merkatu publiko bat eraiki zen, Rikardo
Eizagirrek 1931. urtean diseinatua.
Berdura plaza. Arkupea duen plaza estu bat da,
kristalezko egitura metaliko batek estalia. Mujikak diseinatu zuen, 1899.
urtean, egunero egiten zen merkatua bertan kokatzeko asmoz.
Zuzenbidearen plaza (Euskal Herria plaza
da haren izen ofiziala) arkupea duen plaza da. Barruan epaitegiaren
eraikin zaharra eta kartzelak ikus daitezke (1853).
“Trianguloa” plazan emango diogu amaiera ibilbideari.
Berdura plaza ikusi
ondoren, Korreo kaletik jarraitu eta ezkerraldean Letxuga kalea topatuko
duzu. Kale hori koloretsuenetako bat da Gabonetan eta Inauterietan.
Korreo kalearen eskuinaldera
hartuta, Errementari eta Arostegieta kaleak zeharkaturik, Rondilla kalera
iritsiko zara (zabalagoa da). Hortik Zuzenbidearen plazara abiatu.
TOPICeko fondoen
atal nagusiena XX. mendeko bigarren zatiko sormen interesgarriz osaturik
baldin badago ere, XVIII. eta XIX. mendetaraino doazen txinatar itzalen
bilduma bat ere baduela nabarmendu behar da ere, edo XIX. mendeko
txinatar harizkoak ere bai. Iraganaren ikuspegi honek etorkizunaren
ulermenean eta etorkizuna burutzeko laguntza estimagaitz bat suposatzen
du.
Jarduerak
Koru-Abesbatzen Nazioarteko Lehiaketa** (Azaroaren 1aren aldean)
Abesbatzen nazioarteko zirkuitu baten partaide da. 1969. urtean eman
zitzaion hasiera.
Titirijaia: Nazioarteko Txotxongilo Jaialdia**. 1983. urtetik egiten da.
Hamar bat eguneko iraupena du, eta hogeita hamar bat konpainiak hartzen
dute parte.
TOPIC*** (Tolosako Nazioarteko Txotxongilo zentroa). Tradiziotik
abangoardiarainoko bere kontzepzio guztietan, txotxotxongilo artearen
garapen, sustapen eta perfekzionamendu helburuak elkar banatzen dituzten
guztientzako espazio erabilgarri bat izango da beraz eta beste arteekin
duen elkar harremanetara beti zabalik. Tel. 943.650414
Bi jaialdi horietako batean Tolosan egokitu eta ikuskizuna aukeratzean
asmatzen baduzu, benetako gozatualdia bizi dezakezu.
"Kolorin".
Autoa hartu eta Azpeitia adierazten duten errotulei jarraitu (GI-2634
errepidea).
Tolosako Inauteriak***. Gainerako inauterien ezaugarria luxua bilatzea da.
Tolosakoak, berriz, oso bestelakoak dira, ospetsuak baitira irudimen eta
umore onagatik. Tolosa izan zen Frankismo garaian inauteriak kontserbatu
zituen herri bakanetako bat (udaberriko jaiak izena eman zitzaien).
Egun
horietan bisitatzen baduzu herria, saiatu igandean iristen, eguerdiko
12etan (zehatz-mehatz).
Trikimailua: utzi autoa geltokia duen gertuko herriren batean eta trena
hartu. Aparkatzea oso konplikatua da inauterietan.
“Xaxu” gozotegiaren museoa. Letxuga kalea, 2. Museo txiki eta bitxia da,
Gorrotxategi familiaren ekimenez sortua. Sarrera doakoa da. Aldez aurretik
eskatu behar da ordua. Tel.: 943 67 07 27
Deliziak
Zigarroak
Produktu tipikoak
Tolosako babarrunak oso estimatuak dira eskualde osoan. Poltsatxo bat eros
dezakezu, etxean prestatzeko, Tolosako merkatuan zein janari-dendaren
batean. Hori bai, betiko babarrunak baino garestiagoak dira, baina
kalitatea ere handiagoa da. Jatetxe askotan ere dastatzeko aukera dago (odolkiz,
azaz eta piperminez lagunduta).
Tolosako teilak eta zigarroak: tipikoak dira herrian. Hauek dira osagai
nagusiak: gurina, azukrea eta almendrak. Deliziak ere ospetsuak dira.
Eceiza gozotegian eska ditzakezu.
Xaxuak: almendrazko kremaz egindako pasteltxo gozoak. Galde ezazu
Gorrotxategi gozotegiaz.
Tolosako babarrunak
Xaxua
Non egin otorduak?
Casa Julián: erretegi tradizionala. Derrigorrezkoa da Tolosako babarrunak,
txuleta erreak eta pikillo piperrak dastatzea. Giro berezia: sarrerak
ohiko tabernaren itxura dauka, eta jakin dute barrualdean “aspaldiko”
giroari eusten. Prezioak bat datoz haren ospearekin. Tel 943 67 14 17
Sausta. Kalitate-prezio erlazio egokia. Eguneko menua eta dastatzeko menua
interesgarriak dira. Belate pasealekua, 7. Tel. 943 65 54 53
Frontoia: Eguneko menua. Beotibar pilotalekuaren eranskin batean kokaturik
dago. Tabernan giro bikaina egoten da asteburu-gauetan.