Txoritokietako bateria gehigarria bisitatu ondoren, bueltatu
errepidera eta jaitsi zuzenean San Markos-era bideratuko zaituen
errepide nagusira (azken hau beti aldapa gora). |
San Markos gotorlekua. Lehen planoan aurrealdeko kaponera. |
Gotorlekua normalean jendeari irekia dago eta taberna-jatetxe zerbitzua du. Nolanahi ere, instalazio gehienetara ezin da sartu eta, horietara joateko, bisita gidatuen bidez egin daiteke bakarrik. Bisita horiek udako asteburuetan egin ohi dira (komenigarria da bisita hauek egingo direla baieztatzea). Sarrera partziala izan arren, distantzia batetik sarrera baimendu gabe duten elementu batzuk ikus daitezke. |
Tunela lubakiaren gaineko zubi batean bukatzen da. Gaur egungo zubia jatorrizkoaren gutxi gora beherako erreplika bat da, lehengokoa ez bezala, ez da mugikorra. Dispositibo baten bidez altxatzen zen zubia. Oraindik jatorrizko sistemaren hondakin batzuk geratzen dira: kateak pasatzeko zuloak, mekanismorako euskarri metalikoak eta zoruan hutsune batzuk (zurezko ate batez estalita) kontrapisuak ezartzeko. Sartzeko atearen atzean ikus ditzakezu. Zubia zeharkatu ondoren, sartu ate nagusitik eta atari batera iritsiko zara. Atari hori alboko zortzi gezileihoek defendatzen dute. Atari barruan, ezkerraldean, guardia gorputzeko bi gangak zeuden (bat ofizialentzako eta bestea troparentzako); baina, gaur egun, Oarsoaldea eskualdeari buruzko informazio gune bat dago. Eskuinaldean, gobernadorearen pabilioiaren sarrera zegoen (gaur egun, taberna-jatetxea). Aipatutako ataria armen patioarekin komunikatzen da eta azken horren azpian ur depositua dago. Bi andel ditu, guztira 100 m3-rekin (horrek gotorlekuari euri gabeko bost hilabeterako autonomia emango lioke), bertara isurtzen dute patiora, blindajeetara eta abarretara erortzen den euria. Arrapalan gora egin eta golako kuartelaren gaineko fusileria parapetora iritsiko zara; ondoren, goiko fusileria parapetora begiratzen duten eskailera batzuk igo eta hortik obra baxuko barbeta bateria eta paisaia harrigarria ikusi duzu. Patioa ere ikusiko duzu.
|
SAN MARKOS GOTORLEKUA San Markos gotorlekua izen bereko mendiaren gailurrean (280 m) dago
kokatuta; hortik hartzen du izena. Eraikuntzak ezbehar ugari jasan
zituen, hainbeste ezbehar non behin betiko proiektua, Ingeniarien
kapitaina zen Luis Nievak firmatuta, 1888an onartu zen, inaugurazioa
baino egun batzuk beranduago. Horregatik, garrantzitsuak izan ziren
Pedro Lorentek (1878), Juan Rocak (1879), Francisco Echagüek (1880) eta
Jose Brandisek (1882) sinatu zituzten aurreproiektuak (baztertuak izan
ziren hutsune ugari edukitzeagatik edo plan estrategikoan aldaketak
egoteagatik). Gainera, behin betiko aurreproiektua aipatu behar da (Nievak
oinarri hartu zuena), Antonio Rogí eta Francisco Roldánen lana (1884)
alegia.
Beheko obrak bi bateria ditu: bat kanoientzako eta beste bat obusentzako. Lehenengoa barbeta modukoa da (hau da, kanpoan eta kanoi-zulo gabe); 15 cm-ko sei kanoientzako lekua dauka (nahiz eta bost bakarrik jarri ziren), eta kanoiek marko altuan kokatuta eta lau trabes-ordezkoren bidez lerrokatu gabe egongo dira.
Obusen bateria, beren aurrealdea irekia duten hiru kasamatez (21 cm-ko beste hainbat obusentzako lekua dutenak) eta muniziorako ordezko batez osatua dago. Bateria honen kota barbeta bateriarena baino 7 m beherago dago, horregatik, bien arteko komunikazioa ibilbide kurbatua duen arrapala baten bidez egiten da. Obusen bateria. Goiko obra eraikin bat da, armatu gabeko hormigoiez eraikia eta, gutxi gora behera, U formako planta duena; plantak eraikuntza horrek golako kuartelak (gotorlekuan arrisku gutxien duen zatia adierazteko) ixten duen erdiko patio bat mugatzen du. Bi solairu ditu. Goikoa 15 gangadun kasamatez (14x5 m) osatua dago, 4 m argiko estriboen artean dauden pasabideen bidez komunikatzen direnak. Maskara hormetan (edo gangaren alboko itxitura), 19 kanoi zulo daude, egia bada ere horietatik zortzi kanpoko lurrezko blindajeaz itsututa daudela. Marko baxuan kokatutako 15 cm-ko zazpi kanoi sartzen ziren; eta golako bi kasamatetan zeuden lau kanoi-zuloren bitartez, beste lau kanoi ezarri ahal izan ziren. Obraren garaieran fusileriarako parapeto bat eraiki zen, gotorlekuaren inguruak defendatzeko.
Beheko solairuak zortzi gela zituen. Lehenengo biak (gotorlekura sartuz) guardia taldeetara bideratzen ziren, bat agintarientzako eta bestea troparentzako. Hirugarrenak beheko solairurako sarbidea dauka (eskailera-arrapala bidez) eta horri bolbora biltegiak, jaurtigaiak (bakoitza bere igogailuarekin), artilleriako gauzak eta elikagaiak gordetzen dituzten gelak jarraitzen diote. Zortzigarrena ofizialen pabiloia zen. Azken urteetan, gotorlekua birgaitzeko obra ugari egiten ari dira. Emaitza desberdina da, gotorlekuko gelek eduki zuten izaera indargabetzeko joera dutelarik obra horiek. Nagusiki: zoruen aukera desegokia, kasamaten zelaiguneetako beheratzeen ezabatzea, bide estaliaren eta glazis-en tratamendu okerra, lokalak behar bezala ez erabiltzea… Baliteke igogailu bat instalatzea kanpoaldetik, eta horrek erabat hautsiko du gotorlekuaren estetika. Beheko obra egokitzen ari dira, bisitak modu egonkor batean egin daitezen.
|
Ondorengo esparruetara sar daiteke: guardia gorputzera (informazioa), armen patiora, gobernadorearen geletara (taberna-jatetxea), kuartelaren gaineko fusileria parapetora eta bateria akasamatuaren gaineko fusileria parapetora. Ondorengo esparruetara ezin da sartu: biltegietara eta bateria akasamatura, su kurboen bateriara eta barbeta bateriara. Lubakira eta horren alboak defendatzen zituzten baterietara ezta ere. Obrak hasi baino lehen, bide militar bat, obrentzako ur hornikuntza eta behin-behineko kanpamendua egin behar izan ziren.
Gotorlekua noizean behin, zibilentzako presondegi bezala erabili zen, baina baita militarrentzako presondegi bezala ere urte batzuetan zehar. Beste kuarteletan leku gutxi zegoenean, tropei ostatu eman zien eta, gainera, alanbre-hesien gordeleku ere izan zen. Gerra Zibilean bakarrik hartu zuen parte (1936), tiro egiteko barrakoien bateria eta bide estalia erabili behar izan ziren arren; izan ere, haren instalazioak ez baitziren egokiak ezta eman zitzaion artilleria zaharkituarentzat ere.
|
|
Golako kuartelak solairu bakarra du eta hor Gobernadorearen pabilioia
eta ofizialei ostatu emateko eta erabiltzeko gela ugari zeuden.
Kuartelaren blindajearen gainetik fusileriako parapeto bat ezarri zen. Kontraeskarparen kanpoko aldetik gotorlekua inguratzen duen 530 m
luzerako eta irtenguneak eratzen dituen estalitako bide bat dago,
gotorlekuaren barrualdearekin komunikatzen delarik kontraeskarpan dagoen
eskailera baten bidez. Eskailera hori erdikaponeraren gerra-atera
iristen da. |
“Obra altuko” kasamatetako bat. Zorua beheratu zen 15 cm-ko Ordoñez
kanoietara moldatzeko. Birgaitzeko obren ondoren, hiru kasamata
kontserbatu ziren, honela banatuta. |
Gotorlekua ikusi ondoren, sarreran dagoen “Los Barracones” bateriarantz abiatu zaitez.. |
1887an onartu zen armamentua 15 cm-ko burdin uztaituzko (CHS) 16 kanoiez (horietatik 11 marko baxu gainean kasamatentzako eta beste bostak marko altuan barbeta bateriarentzako), 21 cm-ko burdin uztaituzko hiru obusez eta zortzi metrailadorez osatuta zegoen. Bi urte beranduago armamentua modernizatu egin zen: 15 cm-ko (Ordoñez) Burdin Entubatuko (CHE) 16 kanoi eta 21 cm-ko Brontzezko hiru Obus jarri ziren. 1896ko martxoan pieza gehienak beste leku batzuetara eraman ziren Kubako liskarrak zirela eta. Ondorengo artilleria gehienbat muntai mugikorren gaineko materialetan oinarritu zen; hala ere, salbuespenak egon ziren, Pasaiako portura tiro egiten zuten lau piezak esaten baterako (kostako muntai finkoetan 15 cm-ko CHE-ak mantendu zituzten). Dena dela, 1905. urte inguruan jadanik ez zuen artilleria finkorik, gurpil gainekoa eta zaharkitua baino ez. |
←
Obra baxuko barbeta bateriak 1895. urte aldera edukiko zuen itxura.
Kanoia 15 cm-ko CHE bat da, “Ordoñez” karga-kulata duena eta marko
altuan jartzeko dena. Ikusi daitezke kanoia birarazten duen pintzadun
bernoa duen harroina eta atzeko karrilera. Gaur egun gotorlekua zaharberritzen ari dira. Lehenengo fasea bukatzen denean, lubakia eta obra baxu osoa bisitatu ahal izango da. 5 kanoi-zulo, 3 obus eta 6 metrailadoreen erreplikak instalatuko dira, eta baita horiek maneiatzen zituzten artilleroen 10 irudi ere. |